Toertochten 2023
Motorrit langs de Friese Middelsee.
De Middelsee - Een Verloren Zeearm in Friesland
De Middelsee, ook wel bekend als Middelsee in het Fries, was vroeger een belangrijke bevaarbare zeearm die Friesland in twee delen splitste: Westergo en Oostergo. Deze zeearm begon oostelijk van Bolsward en boog ten noorden van het huidige Sneek naar het noorden. De monding van de Middelsee lag in wat nu Het Bildt is, ten zuiden van het Borndiep tussen Ameland en Terschelling. De naam "Borndiep" verwijst naar de oorsprong van de Middelsee. Andere namen voor de zeearm zijn "Bordine" en "Boorne", waarvan de laatste ook terug te vinden is in de naam van het dorp Aldeboarn.
De Middelsee verbreedde het riviertje de Boorne tot een zeearm, waarbij het riviertje bij Rauwerd (Raerd) in de Middelzee uitmondde. Het gebied rond Raerd is nu het startpunt en de finishplaats van de Slachtemarathon. De Middelsee vormde ook een verbinding met de Marne, die van Bolsward naar het westen liep en een zijtak was van het zeegat het Vlie, tussen Terschelling en Vlieland.
Rond 1100 werd de verbinding tussen de Marne en de Middelsee bij Bolsward verbroken, waardoor de dichtslibbing van de Middelsee versnelde. Tussen 1200 en 1300 slibde de Middelsee volledig dicht tot aan Het Bildt. Deze dichtslibbing werd bevorderd door het ontstaan van de Zuiderzee.
Verschillende dijken stammen uit die tijd. Van west naar oost zijn dat de Krinserarm van 1240 tussen Rauwerd en Oosterwierum, de Boksumerdyk van rond 1275 tussen Boksum en Goutum, en de Skrédyk tussen Beetgumermolen en Britsum van rond 1300.
De gebieden die ontstonden door de dichtslibbing van de Middelsee werden de Nieuwlanden genoemd. Het Bildt ontstond uit verdere opslibbing van het oude Middelzeegebied. Het gebied dat nu "Friesland Buitendijks" wordt genoemd, is eigenlijk ook nog steeds opslibbing in het voormalige stroomgebied van de Middelsee.
Aan de zuidkant van de dichtgeslibde Middelzee ontstonden de Friese Hempolders tussen Rauwerd en Bolsward. In het midden van de Middelzeepolder van Scharnegoutum tot de Boksumerdyk werd de Sneekertrekvaart of Zwette gegraven.
Verschillende dorpen en plaatsen, zoals Nijland, Roodhuis (Reahûs), Sint Annaparochie, Sint Jacobiparochie, Vrouwenparochie en Oude- en Nieuwe Bildtzijl, liggen in het oude Middelzeegebied. De Kromme Rij en Holle Rij zijn riviertjes nabij Oude Bildtzijl en zijn oorspronkelijk stromen van de oude Middelzee.
Routebeschrijving:
Vertrek en eindpunt is in Bolsward.
Na het lezen van een route beschrijving van de Middelsee in een motorblad, besloot ik om deze enerverende motorrit langs de voormalige Middelsee in het schilderachtige Friese landschap te solo te gaan rijden. Deze regio staat bekend om zijn rijke geschiedenis en prachtige landschappen.
In Bolsward, kan je het imposante voormalige stadhuis bewonderden dat op een waar paleis lijkt en een prachtig voorbeeld van de Friese architectuur is. Het is fascinerend om te bedenken dat de Friezen door de eeuwen heen hun traditionele riet- en houten bouwstijl hadden ingeruild voor deze prachtige stenen gebouwen.
Vervolgens volg ik de loop van de Zwette, een historische trekvaart die ooit de eilanden Oostergo en Westergo scheidde. De slingerende dijkweggetjes omringd door het Friese landschap zijn een waar genot voor mijn motor, en ik wordt getrakteerd op het aangename ritmische geluid van de driecilinder.
In Burdaard staat de hoogste molen van Friesland, De Zwaluw. Deze indrukwekkende molen, met zijn majestueuze houten mechaniek, diende vroeger als krachtige windmolen die de windenergie omzette in arbeid. Je wordt hier beloond met een adembenemend uitzicht over de Dokkumer Ee en de omliggende landerijen, waar in de zomer talloze pleziervaart scheepjes dobberden.
Onderweg kom je pittoreske kerkjes tegen, en sommige daarvan hadden opvallende kenmerken zoals klokkenstoelen, waar de klokken los van de kerk werden opgehangen. Deze klokken hadden niet alleen een praktische functie om de tijd aan te geven, maar speelden ook een belangrijke rol bij verschillende ceremonies en volksgeloofstradities.
Bij Hegebeintum, de hoogste terp van Friesland die negen meter boven NAP uitsteekt, is het mogelijk om een rondleiding door de kerk te maken. Het oudste gedeelte van deze kerk is opgetrokken uit tufsteen, dat in de twaalfde eeuw vanuit de Eifel naar Friesland werd vervoerd. Later werden bakstenen gebruikt, gemaakt van de overvloedige klei in de regio, om de kerk verder uit te breiden, inclusief de toren.
Historische polders: De route voert je over de Oudebildtdijk, een indrukwekkend stukje waterbouwkunde dat als een liniaal is ontworpen. Dit dijklichaam scheidde vroeger de Middelsee van het Bildt, een gebied dat in 1505 werd ingepolderd. Langs deze dijk zie je het nieuw ingedijkte land achter de charmante huisjes, dat vruchtbaar was en zonder terpaarde werd bewerkt.
Als je in Franeker aankomt tijdens deze motorrit, kan je oudste nog werkende planetarium ter wereld in bezieken. Dat was gebouwd door de geleerde Eise Eisinga om zijn tijdgenoten gerust te stellen dat de aarde niet zou vergaan door de constellatie van planeten.
Het hoogtepunt van deze route is zonder twijfel de rit over de Slachtedijk. Dit meesterlijke staaltje wegenbouwkunde uit de dertiende eeuw bied je een ongeëvenaard uitzicht over uitgestrekte weilanden, waar ooit het water van de Middelsee klotste. Hier kan je in volle vrijheid genieten van het prachtige Friese landschap en de ongerepte natuur en de vele bochten van de dijk.
Al met al was deze motorrit door Friesland een mooie ervaring. Je wordt getrakteerd op prachtige landschappen, historische bezienswaardigheden. Terwijl je de dijkweggetjes en het landschap rond de voormalige Middelsee bewonderd, beseften ik hoe belangrijk het is om dit erfgoed te behouden en te beschermen. Je kan alleen maar hopen dat dit unieke stukje Nederland in de toekomst zijn charme zal behouden.
